W niedzielę 24 listopada 2024 roku mieszkańcy Lubartowa uczcili 280. rocznicę zmiany nazwy miasta z Lewartów na Lubartów. Podczas uroczystości dokonano wpisu do księgi „Pamięć i zobowiązanie”. W tym roku postanowiono uhonorować pamięć Feliksa Karola Kościelskiego, współzałożyciela Lubartowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego, przemianowanego w 1921 roku na Bank Spółdzielczy z nieograniczoną odpowiedzialnością w Lubartowie. Informacje dotyczące pierwszego prezesa towarzystwa zebrała i podczas uroczystości przedstawiła dr Ewa Sędzimierz. Okolicznościowego odniesienia do działalności Banku Spółdzielczego w Lubartowie teraz i w przeszłości dokonał aktualny Prezes, Zbigniew Kosik, który wspólnie z zastępcą burmistrza Radosławem Szumcem odsłonił księgę z wpisem będącym biografią śp. Feliksa Karola Kościelskiego.
FELIKS KAROL KOŚCIELSKI (1850 – 1916)
Urodził się w roku 1850 w Warszawie w rodzinie Konstantego (1817 – 1895) i Wiktorii z Taczyłowskich (1820 – 1896), małżonków Kościelskich. Rodzina wywodziła się z drobnej szlachty, należała do warstwy urzędniczej Królestwa Polskiego, zarówno w linii męskiej,
jak i żeńskiej. Ojciec Feliksa był przez wiele lat notariuszem chełmskiego urzędu jako podpisarz Sądu Pokoju okręgu lubelskiego, następnie okręgu tarnogrodzkiego w Biłgoraju i wreszcie rejent przy sądzie w Chełmie. Jako urzędnik publiczny notariusz był powołany do przyjmowania aktów zawieranych między osobami prywatnymi, dla nadania tym aktom cechy urzędowości właściwej dla aktów publicznych. Konstanty Kościelski sprawował swój urząd w latach 1867 – 1876. Matka – Wiktoria wywodziła się z rodziny urzędniczej związanej z Nowym Miastem Warszawa. Również mąż starszej o dziesięć lat Heleny, siostry Feliksa – Władysław Kaluschaj
(ślub w Chełmie 1875 r.) był podpisarzem Sądu Pokoju w okręgu lubelskim, zatrudnionym od roku 1860 w Biłgoraju.
Nic dziwnego, że również Feliks podtrzymał te tradycje i podjął pracę urzędniczą. Ukończył trzy klasy gimnazjum męskiego w Chełmie, a następnie został zatrudniony jako urzędnik do pisma w Chełmskim Zarządzie Powiatowym. Następnie przeniósł się do Lubartowa, gdzie zwolniło się stanowisko w urzędzie miejskim. Dotychczasowy Burmistrz Miasta Eligiusz Żabicki został właśnie archiwistą lubartowskiego Zarządu powiatowego. Zastąpił go z dniem 4/16 czerwca 1880 roku jako p.o. Burmistrza właśnie Feliks Kościelski. Tym samym rozpoczął nowy etap w swoim życiu stając się obywatelem miasta Lubartowa.
W 1882 roku Feliks założył rodzinę. Jego żoną została pochodząca z rodziny urzędniczej Nowego Miasta Warszawy Stanisława Kosmowska, herbu Lis. Pobrali się w Lubartowie w parafii św. Anny (akt małżeństwa 25/1882) i zamieszkali w centrum miasta. Przeżyli razem kilkanaście lat. Już 25 września 1885 roku Feliks z złożył rezygnację ze służby z przyczyn osobistych. Żona zmarła dziesięć lat później 27 maja/8 czerwca 1895 roku (akt zgonu 89/1895) i spoczęła na cmentarzu lubartowskim. Feliks pozostał w Lubartowie. Wkrótce do miasta zjechali jego bliscy – matka Wiktoria oraz siostra wraz z córkami Marią i Janiną. Mieszkały w domu Feliksa aż do swojej śmierci. Spoczęły na lubartowskim cmentarzu.
Feliks pozostał w Lubartowie jako zarządca/właściciel nieruchomości oraz urzędnik sądowy – ławnik miejski, następnie ławnik honorowy. Ponowny związek małżeński zawarł w 1896 roku
z Marianną Felicją z domu Filipowicz. Ze związku tego urodziły się dzieci: w roku 1899 – Janina Wiktoria i Stanisław Jan, w 1900 roku – Helena Sabina.
Feliks zamieszkiwał wraz z rodziną w Lubartowie. Żona prowadziła dom, wychowywała dzieci, mąż pracował i angażował się w różne działania społeczne.
Przełom XIX i XX wieku to czas, kiedy w mieście następują istotne zmiany o charakterze gospodarczym i społecznym. Wskutek wyprzedaży dóbr posanguszkowskich w okolicach Lubartowa (na północ od kościoła parafialnego św. Anny i południe od klasztoru Kapucynów) zaczęli się osiedlać nowi nabywcy, ambitni i przedsiębiorczy, budujący swoje siedziby, organizujący otoczenie, zakładający drobne warsztaty i zakłady. Pobudzało to do działania również rodziny mieszkające od pokoleń w Lubartowie, zajmujące się na co dzień rolnictwem, drobnym rzemiosłem i handlem. Kolejnym impulsem do rozwoju stała się budowa linii kolejowej z Lublina na wschód do Brześcia.
Jednocześnie mieszkańcy aktywizują się społecznie i podejmują pierwsze inicjatywy w zakresie oświaty, kultury, pomocy społecznej i działań gospodarczych. Powstaje Towarzystwo Pomocy Dzieciom i pierwsza ochronka dla sierot na Jacku, organizuje się bibliotekę i czytelnię, kursy dla analfabetów, polskie szkółki i formy dokształcania. Mieszkańcy podejmują próby założenia szkoły średniej. W początkach wieku XX w mieście powstaje Towarzystwo Straży Ogniowej (1903 r.). Ważną i jak się okaże w przyszłości dalekosiężną inicjatywą była również decyzja grupy 34 obywateli Lubartowa o założeniu I Lubartowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego. Odbyło się to w dniu 18 grudnia 1902 roku , według relacji współczesnych
w domu Feliksa Kościelskiego. W trakcie zebrania przyjęto statut zatwierdzony 27 lipca 1902 roku przez wiceministra finansów M. Dmitriewa. Zasadniczym celem Towarzystwa było udzielanie krótkoterminowych pożyczek w oparciu o osobiste zaufanie i pod dodatkowe zabezpieczenie poręczeniem. Pierwsze Walne Zebranie Lubartowskiego Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego zorganizowano 7 stycznia 1903 roku. Z tym dniem Towarzystwo rozpoczęło swoją działalność. Początkowe lata funkcjonowania charakteryzowały się znacznym zwiększaniem liczby członków, funduszy własnych i działalności finansowej. Już po kilku latach działalności Stowarzyszenie liczyło ponad 2100 członków. Działalności tej nie przerwała nawet I wojna światowa. Feliks Kościelski pełnił początkowo funkcję prezesa do końca życia pozostając w zarządzie Towarzystwa. Dodać wypada, że początkowo swój udział zgłaszali również Żydzi, po pewnym czasie jednak założyli odrębne II Towarzystwo (1909 r.).
Stowarzyszenie przetrwało I wojnę światową i kontynuowało działalność w niepodległej Polsce. Początkowe lata były bardzo trudne, głównie ze względu na przyczyny zewnętrzne, jak: niestabilna waluta, zrujnowana gospodarka i wysoka inflacja. W 1921 roku, stosownie do przepisów ustawy z 29 października 1920 roku o spółdzielniach, Towarzystwo przyjęło wzorcowy statut zmieniając nazwę na Bank Spółdzielczy z nieograniczoną odpowiedzialnością w Lubartowie, wyznaczając teren obsługi obejmujący miasto Lubartów oraz gminy: Lubartów, Łucka, Serniki, Spiczyn, Firlej i Tarło.
Feliks Karol Kościelski już tego nie doczekał. Zmarł w Lubartowie w wieku 66 lat w dniu 3 sierpnia 1916 roku i spoczął w grobie rodzinnym na cmentarzu parafialnym.
Jego dzieło – przetrwało i istnieje do dziś.
dr Ewa Sędzimierz
